بازدید از محله جویباره اصفهان


در اولین بافت گردی گروه روزن به بررسی محله جوباره (جویباره) اصفهان پرداخته شد. قدمت این محله به کوچ یهودیان از بابل توسط بخت النصر برمی گردد.
علت انتخاب این منطقه برای اولین بازدید، معرفی آن در منابع تاریخی متعدد به عنوان هسته ی اولیه ی شهر اصفهان است. گفته می شود در زمانی تمامی مردم ساکن در این منطقه یهودی بوده اند ولی به مرور تعداد بسیاری از آن ها، این محله را ترک کرده اند. ساختار اجتماعی بافت، مثل گذشته نیست و در حال حاضر اکثر ساکنان این منطقه کلیمی نیستند. با این وجود، مراسم دینی کلیمیان، هنوز هم در اکثر کنیسه های این محله برقرار می باشد .
به طور کلی یکپارچگی این محله دیگر مانند گذشته نیست، ساخت دو خیابان کمال اسماعیل و ولی عصر باعث شکافت بافت تاریخی این محله شده است. بسیاری از خانه های تاریخی، تخریب شده و تعداد کمی از آن ها که هنوز پابرجاست، اکثرا متروک باقی مانده اند.
تقریبا تمام کلیمیانی که با آن ها مصاحبه شد زبان عبری را فقط در حد انجام مناسک دینی می دانند و بر خلاف ارامنه ی ساکن در جلفای اصفهان، در صحبت های روزانه از زبان فارسی استفاده می کنند .
بیشترین کنیسه های موجود در اصفهان در این محله واقع شده که تعدادی از آنها به علت عملیات های مرمت، به طور کلی قابل بازدید نبودند.
در برخی منابع ذکر شده کنیسه ی عمو شعیا قدیمی ترین کنیسه ی موجود در اصفهان است، در صحبت هایی که با چند نفر از کلیمیان صورت گرفت، بیان شد قدیمی ترین کنیسه ی موجود در اصفهان، کنیسه ی گلبهار است که تاریخ آن به سال 141 هجری شمسی باز می گردد؛ البته کنیسه ی کنونی اصیل نیست و بر روی پایه های کنیسه ی اصلی ساخته شده است . ( احتمالا منظور آن ها از قدیمی ترین کنیسه همان بنای اصلی بوده که زیر کنیسه ی کنونی قرار دارد).
گرچه تلاش هایی صورت گرفت تا به الگوی ساخت مشخصی برای کنیسه ها دست پیدا کنیم ولی این امکان فراهم نشد.
کنیسه های موجود در اصفهان دارای یک الگوی ساخت ثابت نیستند، مشاهدات نشان داد که به طور کلی پلان ساختمانی کنیسه ها شبیه به هم نیست و برای طبقه بندی آن ها به بررسی های بیشتر و تخصصی تر نیاز است . آنچه در بررسی ها مشخص شد چند کنیسه دارای ساختاری بودند تا فضای کنیسه را به دو قسمت تقسیم کنند، فضای دوم در قسمت بالای فضای اصلی قرار دارد و برای حضور زنان تعبیه شده است؛ شاید بتوان وجود این فضا را جزو عناصر اصلی طراحی معماری کنیسه به شمار آورد .
عنصر شاخص اکثر کنیسه ها نورگیری است که به شکل ساختاری بیرون زده، بالای سقف ساخته شده است . این عنصر از بیرون بنا قابل مشاهده است و خود نوعی راهنما برای شناسایی کنیسه ها می باشد . جهت گیری اصلی کنیسه ها به سمت بیت المقدس می باشد؛ در همین سمت از کنیسه، فضایی شبیه تاقچه یا کمد تعبیه شده که از آن برای نگهداری برخی عناصر و متون مقدس استفاده می شود . این عناصر در مراسم مذهبی کلیمیان کاربرد دارد.
در چند کنیسه فضایی به نام میقوه وجود دارد که کاربرد آن جهت انجام غسل و مناسک دینی می باشد . به طور کلی میقوه ها برای دسترسی به آب، در پایین تر از سطح زمین ساخته می شدند. علاوه بر برخی کنیسه ها، برخی از خانه های محله جویباره نیز دارای میقوه بوه اند که ظاهرا همه ی آن ها در طرح های عمرانی، تخریب شده است .
امکان بازدید از میقوه در بافتگردی روزن محیا نشد ولی طبق اطلاعات به دست آمد می توان گفت این فضا نسبتا شبیه آب انبار می باشد و شامل بخشی پر از آب می باشد .

نیلوفر سلیمانی
امیر محمد شیرین پور
بهار۱۳۹۶

 

*تصویر استفاده شده در متن مربوط به کنیسه یعقوب مسجدی، واقع در محله جویباره می باشد .
عکاس : آقای حمید درویشی