مناره و بقایای باستانی جم
عکس از : Claudio Margottini
مناره ۶۵ متری جم ساختاری باشکوه و مرتفع دارد که قدمت آن به قرن دوازدهم میلادی برمی گردد. با پوشش آجری بسیار دقیق و کتیبه کاشیکاری شده آبی رنگی که در قسمت بالای آن قرار دارد ، از نظر کیفیت معماری و تزیینات معماری که در واقع نشانگر اوج سنت معماری و هنری در این منطقه است ، قابل توجه است. تأثیر آن با توجه به موقعیت چشمگیر آن ، دره ی عمیق رودخانه ای بین کوه ها در قلب استان غور افزایش یافته است.
+بررسی مختصر+
این بنا در ارتفاع 1900 متری از سطح دریا و دور از شهر ، در یک دره ناهموار در امتداد رودخانه هاری رود و در محل اتصال آن با رودخانه جم، در حدود 215 کیلومتری شرق هرات قرار گرفته است.
بنا دارای یک پایه هشت ضلعی با قطر 9 متر و به ارتفاع 65 متر ، و در چهار اشکوب استوانه ای و با آجر سوخته ساخته شده است. مناره به طور كامل با تزئينات هندسي نقش برجسته ئ با كتيبه ای كوفيك با كاشي هاي فيروزه اي پوشانده شده است. بنا در سال 1194 توسط غوریان بزرگ سلطان غیاث الدین (1153-1203) ساخته شده است ، و احتمال می رود که مکان نصب آن شهر باستانی فیروزکوه است که گمان می رود پایتخت تابستانی سلسله غوریان بوده باشد. بقایای پیرامون آن شامل گروهی از سنگها با كتیبه های عبری از قرن یازدهم تا دوازدهم در تپه كوشكاك ، و بقایای قلعه ها و برجهای سكونتگاههای غوری در سواحل رودخانه هاری و همچنین در شرق این مناره است.
مناره جم از معدود بناهای تاریخی است که بخوبی نشان دهنده خلاقیت هنری استثنایی و تسلط در مهندسی سازه زمان خود است. معماری و تزئینات آن از نظر تاریخ هنر برجسته است و عناصر حاصل از تحولات قبلی در منطقه را به روشی استثنایی در هم آمیخته و تأثیر زیادی بر معماری دوره های بعدی در منطقه می گذارد. این سازه نمونه بارز معماری و تزئینات دوره اسلامی در آسیای میانه است و نقش مهمی در نشر بیشتر آنها ایفا کرده است تا آنجا که نشان می دهد که منار قطب هند ، دهلی ، که ساخت آن در سال 1202 آغاز شده و در اوایل قرن چهاردهم تکمیل شده متاثر از آن بوده است.
- ویژگی شماره یک:
معماری نوین و تزیینات مناره جم نقش مهمی در توسعه هنر و معماری قاره هند و حتی فراتر از آن داشته است.
- ویژگی شماره دو:
مناره جم و بقایای باستانی مربوط به آن شاهدی استثنایی بر قدرت و کیفیت تمدن غوری است که در قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی بر منطقه حکومت میکرده است.
- ویژگی شماره سه:
مناره جم نمونه بارز معماری و تزئینات اسلامی در منطقه است و نقش مهمی در توسعه هنر اسلامی ایفا کرده است
+نگاهی اجمالی+
از زمان ساخت مناره حدود هشتصد سال پیش ، هیچ کار بازسازی یا مرمت گسترده ای در این منطقه انجام نشده است. بقایای باستانی آن اولین بار در سال 1957 توسط باستان شناسان کشف شد ،و مورد بررسی و ضبط قرار گرفت. تحقیقات و مطالعات بعدی تنها به اقدامات تثبیت کننده احتیاطی ساده به پایه مناره منتهی شده است. بنابراین به غیر از مواردی که بیانگر ارزش جهانی برجسته این سایت به ویژه مناره ،و سایر اشکال معماری و همینطور قرار گرفتن آنها در چشم انداز، هستند، به دلیل شرایط منطقه هنوز تحقیقات گسترده ای بر آن انجام نشده است.
اصالت بنا
اصالت مجموعه منار جم و آثار اطراف آن هرگز مورد تردید قرار نگرفته است. مناره همیشه توسط متخصصان به عنوان یک شاهکار معماری و تزئینی اصیل و یک شاهکار هنری توسط متخصصان شناخته شده است. کتیبه های یادبود کوفی آن ، گواهی بر منشاء دور و باشکوه سازندگان آن و همچنین گواهی بر قدمت آن (1194) است. هیچ کار حفاظت یا مرمت گسترده ای در این
منطقه انجام نشده است.
الزامات حفاظت و مدیریت
چارچوب قانونی و نهادی برای مدیریت مؤثر منار و باقی آثار باستانی آن (70 هکتار و با مناطق باستانی اطراف 600 هکتار) ، به نمایندگی از وزارت اطلاعات و فرهنگ جمهوری اسلامی افغانستان و توسط وزارت آثار تاریخی تنظیم می شود. قانونی ویژه که در آن از بنای تاریخی و مناظر آن محافظت می شود ، قانون حمایت از آثار تاریخی و فرهنگی (وزارت دادگستری ، 21 مه 2004) است که قابل اجرا است و پایه و اساس منابع مالی و فنی را فراهم می کند.
این اثر در صورت انجام اقدامات حفاظتی و مرمتی مورد نیاز تایید شده بر اساس تصمیم 31 COM 7A.20 از لیست میراث جهانی در خطر حدف خواهد شد.این موضوع شامل افزایش ظرفیت کارمندان وزارت فرهنگ و اطلاعات افغانستان می باشد که مسئولیت حفظ آثار باستانی را بر عهده دارند. دستور العمل شناسایی دقیق میراث جهانی و مرزها و مناطق اطراف آن به وضوح مشخص شده است. اطمینان از ثبات و حفظ طولانی مدت منار و تضمین امنیت سایت و همچنین ایجاد یک سیستم مدیریت جامع، از جمله توسعه و اجرای یک سیاست حفاظت طولانی مدت است.
پیشنهادات حمایت از منار و مناطق اطراف آن مورد بحث علمی است. آنها به دنبال نظارت بر فرسایش سواحل رودخانه های مجاور منار ، هرگونه حرکت بیشتر در سطح شیب این بنای تاریخی به همراه هرگونه تخریب در بافت تاریخی به طور کلی ، و هرگونه مشاهده منفی با برنامه های مناسب اقدامات تثبیت و حفاظت در جایی که لازم است اقدامات مربوط به حفاظت و نظارت از سایت باستان شناسی گسترده تر در حال بررسی است و احتمالاً برنامه تأیید شده تحقیق و آگاهی بخشی عمومی در طولانی مدت تحریک خواهد شد. پیشنهادات مبتنی بر حفاظت از منار جم و سایت های باستانی اطراف آن در حال ارزیابی علمی است. آنها در حال بررسی فرسایش حاصل از رودخانه مجاور منار ، هرگونه تغییر سطح در شیب بنا و به طور کلی هر تخریب در بافت تاریخی محدوه باستانی هستند و بدنبال کاهش مشاهدات نامطلوب، توسط برنامه های مناسب در جهت پایدارسازی و حفاظت و مرمت مورد نیاز سایت هستند.
همانطور که گفته شد اقدامات حفاظتی و مرمتی گسترده تر در این سایت باستانی در حال بررسی است و یک برنامه ی تایید شده برای حفاظت طولانی مدت از این سایت و همینطور آگاهی سازی عمومی درباره ی آن ، ارایه خواهد شد.
* برگرفته از سایت میراث جهانی یونسکو