معبد راهبان بودایی تخت باهی در اوایل قرن اول میلادی ساخته شده است. با توجه به موقعیت این اثر بر فراز تپه ای مرتفع، این اثر در ادوار مختلف در برابر تهاجم ها استقامت کرده و از معدود آثاری است که به خوبی حفظ شده است. در نزدیکی این معبد، ویرانه های شهر باستانی کوچک اما مستحکم “سری بَهلول” (Seri Bahlol) قرار دارد که بر اساس کتیبه ی آن، متعلق به همان دوره است. این دو سایت تاریخی، یکی از مسحور کننده ترین یادگار های بودایی در منطقه گنداره ی پاکستان (Gandhara) است.
این مجموعه معابد راهبان بودایی که همانطور که گفته شد بر بلندای تپه ای ساخته شده دارای ارتفاع های گوناکونی از 36 متر تا 152 متر است که ارتفاعی معمول در سایت های بودایی می باشد. همچنین مساحت این سایت حدود 33 هکتار است.
صومعه ی راهبان به طور پیوسته تا قرن هفتم میلادی مورد استفاده قرار گرفته است. این سایت دربرگیرنده ی ساختمان های متعددی است و همینطور نمونه ی کامل ترین بنای بودایی موجود درپاکستان می باشد. بناها با سنگ و بر اساس سبک معماری گنداره (Gandhara) ساخته شده اند و در ساخت آنها از مواد و مصالح بوم آوردی چون ملات آهک و ملات گل استفاده شده است.
ویرانه های شهر سری بَهلول بازمانده ی شهر کوچک تاریخی و مستحکمی از دوره ی کوشانی است. این شهر که در راستای تپه ای به بلندای 9 متر و با دیوار های دفاعی بلند ساخته شده متعلق به قرن دو یا سه میلادی است و مساحتی حدود 10 هکتار را در بر می گیرد.
معیار ثبت جهانی اثر (معیار iv): این سایت های تاریخی که در کنار هم واقع شده اند نمایانگر معماری تزیینات و تکنیک های ساخت و ساز هستند که بیانگر اصیل ترین شیوه های هنری سبک گنداره در شهرسازی، در حدفاصل قرن های یک تا هفت میلادی هستند.
متاسفانه این سایت توسط عواملی تهدید میشود که از بین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
رشد شهرنشینی در منطقه
رشد بدون کنترل کشاورزی که باعث پوسیدگی بناها شده است.
زه کشی نامناسب و ناکافی
ضعف حفاظتی در برابر حفاری غیر مجاز توسط انسان
آلودگی هوا توسط کارخانه ها و ترافیک موجود در اطراف سایت و … که همه ی این ها عوامل بسیار مهم و تاثیرگذاری در آسیب رسانی به بناهای این سایت تاریخی هستند.
این سایت از ارزش تاریخی بسیاری برخوردار است و از ویژگی های اصلی آن استقرار آن بر بلندای تپه ای مرتفع است. اصالت فرم و تزئینات آن حفظ شده است که در مجموعه معابد و دیگر ساختمان های آن کاملا مشهود است.
اصالت مواد و مصالح بکار رفته در آن نیز به اندازه تکنیک های ساخت و ساز سنگی سبک گنداره آن حفظ شده است، گرچه مجسمه سنگی که در این سایت بوده است به موزه پیشه ور و سنگ نوشته گوندوفر به موزه لاهور منقل شده اند.
گرچه مجسمه های سنگی این سایت نیز به موزه پیشه ور منتقل شده و از آن ها محفاظت می شود اما با این حال اصالت این سایت در معرض خطر است. برنامه ی مدیریتی تدوین شده جهت حفاظت و مرمت از این سایت ها حاکی از کمبود مدارک و همچنین ضعف مهارت و کمبود تیم متخصص دانش آموخته در این حوزه است.
الزامات مدیریتی و حفاظتی:
هر دو سایت مذکور به عنوان بناهای حفاظت‌شده تحت قانون حفاظت باستانی (۱۹۰۴) و متعاقباً تحت قانون عتیقات (۱۹۷۵) از دولت فدرال پاکستان شناخته شدند.
پیشنهادهایی برای اصلاح و تقویت قانون آثار باستانی در دست بررسی است.مجموعه تخت باهی تحت نظارت سازمان باستان شناسی دولت پاکستان است ولی مجموعه سری بهلول تحت نظر به صورت خصوصی و متعلق به یکی از خان های محلی است. دولت پاکستان سازمانی زیرساختی متشکل از متخصصان و باستان شناسان جهت تحقیق و بررسی و محافظت از سایت های تاریخی تشکیل داده و همچنین بودجه ی سالانه دولتی برای حمایت از این بخش تصویب کرده است. برنامه جامع حفاظتی از این سایت ها در سال 2011 و توسط سازمان های کشوری و استانی واقع در استان پیشه ور تهیه شده است، که در واقع سندی بر فعالیت های متولیان و همچنین چارچوبی مفصل در مسیر برنامه های حفاظتی ومرمتی این سایت و املاک مربوطه در پیرامون آن است، که با اولویت بندی طرح های پیشنهادی، در مسیر تبدیل سایت مرمتی به سایت توریستی حرکت می کند.
برگفته از وبسایت میراث جهانی یونسکو – ترجمه توسط روزن مگ